Enkele maanden geleden liep ik over de binnenplaats van de Dossinkazerne in het Belgische Mechelen. Het was stil, de zon scheen, vogels floten. Een avond als deze. De Dossinkazerne kent echter een duistere geschiedenis; het is een voormalige militaire kazerne die tijdens de Tweede Wereldoorlog diende als verzamelkamp voor Belgische Joden en Roma. Vanuit dit kamp vonden tussen 1942 en 1944 28 treintransporten plaats naar concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. 25.490 joden en 353 Roma zaten in deze treinen. Slechts een klein aantal van hen overleefde het transport of het kamp. Onderdeel van de 6 miljoen slachtoffers van de Holocaust op het Europese continent. Waaronder 38 Joodse Culemborgers die nooit meer terugkeerden naar huis. En met hen de vele miljoenen andere slachtoffers van het oorlogsgeweld.
Er zijn steeds minder mensen die de jaren voorafgaand aan en de oorlog zelf hebben meegemaakt. Steeds minder mensen die het verhaal als ooggetuige kunnen vertellen. Onze jaarlijkse Dodenherdenking en plekken als de Dossinkazerne zijn heel belangrijk om stil te staan bij de zwarte pagina’s van onze geschiedenis. Om te beseffen waar de mens toe in staat is. Om te leren van onze geschiedenis en ons de kans te geven het in onze tijden anders te doen. Want de Tweede Wereldoorlog eindigde 78 jaar geleden maar de gevolgen ervan zijn nog altijd niet voorbij.
Natasja van Weezel, journalist en kleindochter van een Joods echtpaar dat de oorlog overleefde, schrijft hierover: “Zelf werd ik geboren in 1986. Ik groeide op in Amsterdam en had alles wat mijn hartje begeerde. Toch klopte er iets niet. Ik voelde altijd een bepaalde zwaarte, een diep verdriet bij mijn grootouders. Als peuter begreep ik daar natuurlijk niets van maar intuïtief kreeg ik de behoefte om iedereen gelukkig te maken. Mijn grootouders waren dan wel ‘gewoon’ doorgegaan na de oorlog, geestelijk bevrijd waren ze nooit. Ze dachten nog elke dag aan hun vermoorde familieleden. Mijn grootmoeder zei soms letterlijk dat ze haar hadden moeten ‘pakken’ in plaats van haar zus. Ook merkte ik dat ze nachtmerries hadden als ik bij hen logeerde. De oorlog lag al decennia achter hen maar de wereld zouden ze nooit meer vertrouwen. En ik, hun kleindochter, pikte dat op.” Natasja ontwikkelde anorexia en had een heel moeilijk puberteit. En zo zijn er vele verhalen van kinderen en kleinkinderen van slachtoffers bij wie de oorlog doorwerkt tot de dag van vandaag. We hoorden het net nog met een indringend verhaal van Nini Vonk-Wartena bij de herdenking in de Barbarakerk. En deze week werd het monument achter de voormalige synagoge beklad met antisemitische leuzen. De Tweede Wereldoorlog is voorbij. De gevolgen voor de nabestaanden en de oorzaken ervan zoals antisemitisme, uitsluiting en racisme gaan door tot op de dag van vandaag.
Mensen haten als ze niet begrijpen staat er geschreven op het Joodse monument. De Tweede Wereldoorlog verwerd tot haat. De voedingsbodem werd de jaren daarvoor gelegd met het zoeken van een zondebok, discriminatie en uitsluiting van mensen die anders zijn dan de rest. De ander niet meer willen begrijpen.
We lijken het soms wel een beetje verleerd. Je open stellen voor de situatie van een ander. Vragen stellen en luisteren in plaats van direct oordelen. Het geluk, de pijn of verdriet van een ander tot je laten doordringen in plaats van in de bubbel van het eigen gelijk te blijven hangen. Zonder dat er direct voor jou persoonlijk iets tegenover staat behalve het verhaal van de ander.
Ik hoop dat wij in Culemborg ons wat vaker willen verplaatsen in de ander door vragen te stellen, te luisteren. De brug oversteken zoals de treinen dat elke dag vele malen over onze spoorbrug doen. En dat betekent heus niet dat we het over alles eens hoeven te worden. Het betekent wel dat wij met al die verschillende situaties, meningen en achtergronden elkaar proberen te begrijpen.
Vandaag herdenken wij de slachtoffers van onbegrip en haat. Dat je gediscrimineerd, uitgesloten en zelfs vermoord wordt simpelweg om wie je bent. Om je ras, je afkomst, je seksuele geaardheid. Vandaag staan we stil bij de gevolgen als je leeft in een regime waar je niet vrij je geloof kan belijden of voor je mening kan uitkomen. Vandaag staan wij stil bij hen die streden en strijden voor onze vrijheid. Als militair. In het verzet. Mensen haten als ze niet begrijpen. Mensen hebben lief als ze willen begrijpen. Liefde boven haat.
(foto: Serge Sanramat)